Lokomotive 5 van Museum Buurtspoorweg (MBS)

Ontwerp en bouw

In 1921 startte in Duitsland een nieuwe ontwikkeling in de stoomlocomotievenbouw voor de particuliere lokaalspoorwegen. De verschillende locomotieffabrieken werkten hierin samen. Men ontwierp een aantal locomotieftypes van verschillende grootte, gewicht, as-indeling, vermogen en snelheid, die echter vergaand uit identieke onderdelen waren samengesteld. Het betrof dus een standaardisatie en normering van zowel de verschillende types als van de onderdelen daarvan, gericht op zwaardere treinen, hogere snelheden, lagere ontwerp- en productiekosten, snellere productie, kleinere onderdelenvoorraad en goedkoper onderhoud. De naam waaronder de locomotieven van dit ontwerp tot op heden voortleven is ontleend aan de afkorting van de naam van het comité dat dit bouwprogramma heeft bedacht en ontworpen, de Engeren Lokomotiv-Normen-Ausschuß, oftewel ELNA.

Historische inzet

MBS loc 5 is van het type ELNA 5. Ze is bij de Teutoburger Wald-Eisenbahn (TWE) in dienst gesteld onder nummer 19 en na de oorlog vernummerd in TWE 152. De loc is in 1956 verkocht aan de Kleinbahn Kaldenkirchen-Brüggen, vlak over de grens bij Venlo. Nadat ze in 1959 nog enkele dagen op de Kleinbahn Beuel-Großenbusch dienst heeft gedaan, is ze in april van dat jaar naar de Jülicher Kreisbahn gegaan, ten Noordoosten van Aken. Hier heeft ze, nog steeds onder hetzelfde nummer 152, dienst gedaan tot 1972.

Museaal verleden

In dat zelfde jaar is de loc onder nummer 3, als grootste stoomloc in de MBS collectie, naar Haaksbergen gekomen. In 1973 is ze slechts een enkele keer onder stoom geweest alvorens ze in 1975 naar de werkplaats van de Bentheimer Eisenbahn (BE) in Neuenhaus (net over de grens bij Ootmarsum) werd overgebracht. Daar is toen door MBS medewerkers een begin gemaakt met de grote revisie. Toen in 1977 de financiën uitgeput waren en de BE haar werkplaatsruimte zelf nodig had, is de revisie stopgezet en de gedeeltelijk gereviseerde loc naar Haaksbergen overgebracht. Daar is ze vervolgens vele jaren letterlijk onder zeil gegaan en bivakkeerde, bij gebrek aan stallingsruimte, buiten in weer en wind. Later, toen in Boekelo de Romneyloods was gebouwd (inmiddels vervangen door Museumdepot), is zij aldaar gestald.

In 1993 is de revisie weer in eigen beheer ter hand genomen en bijna 2 jaar later was ze compleet herboren. De loc heeft tijdens die restauratie haar zwart-rode uiterlijk verruild voor het blauw-zwarte jasje dat ze nu heeft. Ze werd in 1995 bij MBS in dienst gesteld onder nummer 5, verwijzend naar de typeaanduiding ‘ELNA 5’. Inmiddels echter grijpt MBS, ook bij het uit Duitsland afkomstige materieel, zoveel mogelijk consequent terug naar de historisch gefundeerde nummering en kleurstelling. Bij de tussenrevisie in de winter van 2011/2012 is de loc dan ook voorzien van vier historische locplaten met het opschrift TWE 152 en zijn er enkele schilderklussen uitgevoerd. Zo werden onder andere de bufferbalken alsmede de ketelbanden opnieuw geschilderd.

De loc werd eind 2015 terzijde gesteld in afwachting van een ketelrevisie. De ketel werd bij Stork Thermeq in Hengelo voorzien van een nieuwe rookkast en nieuwe vlampijpen/-buizen en is er een onderzoek op scheurvorming gedaan. Ook werd er een nieuw rooster en een nieuwe rookkastdeur aangemaakt. In 2021 is de loc verder gedemonteerd om een grote revisie uit te voeren. Alle bewegende delen en appendages werden geïnspecteerd en waar nodig gereviseerd. Ten behoeve van herstel van het historische uiterlijk werden ook enkele constructiewijzigingen doorgevoerd, zoals aan de kolenbak en de bufferbalken. Na revisie is de loc in de oorspronkelijke kleuren zwart-rood weer in dienst gesteld.

Waardestelling, huidige inzet en toekomst

Samen met de lokaalspoorrijtuigen afkomstig van de BLE (MBS 35/36/37) en/of met de lokaalspoorrijtuigen afkomstig van BE/MHE (MBS 30/41/44/56) kan ze een representatieve treincompositie vormen, refererend aan de laatste opbloeiperiode van de stoomtractie in de 50-er jaren. Ze representeert een grote en belangrijke periode in de geschiedenis van de particuliere lokaalspoorwegen in de EUREGIO.

Aanbevolen bronnen

• ELNA Dampflokomotiven – H.M.Koenner – Lok Report
• Die Teutoburger Wald-Eisenbahn – Josef Högemann – Verlag Uhle & Kleimann
• Deutsche Klein- und Privatbahnen deel 4 t/m 6 en 8 – Gerd Wolff – EK-Verlag
• Historie Herleeft, van GOLS naar MBS – Fred Jansen / Hans de Jong – Uitg. Van de Berg
• Het Lokaalspoor – Periodiek van Museum Buurtspoorweg